नेपालको विकासमा सबैभन्दा ठूलो बाधा के हो ?

नेपालको विकासमा सबैभन्दा ठूलो बाधा भनेर एउटै कुरा औंल्याउन गाह्रो छ किनकि यो बहुआयामिक समस्या हो। विभिन्न अध्ययन र विश्लेषणहरूले फरक-फरक पक्...

नेपालको विकासमा सबैभन्दा ठूलो बाधा भनेर एउटै कुरा औंल्याउन गाह्रो छ किनकि यो बहुआयामिक समस्या हो। विभिन्न अध्ययन र विश्लेषणहरूले फरक-फरक पक्षहरूलाई प्रमुख बाधाको रूपमा औंल्याएका छन्।

यहाँ केही प्रमुख बाधाहरूको चर्चा गरिएको छ:

• राजनीतिक अस्थिरता: बारम्बार सरकार परिवर्तन हुने र नीतिगत निरन्तरताको अभावले विकासका कामहरू अवरुद्ध हुने गरेका छन्।
• भ्रष्टाचार: भ्रष्टाचारले विकास बजेटको दुरुपयोग हुने, गुणस्तरीय पूर्वाधार नबन्ने र जनताले पर्याप्त सेवा सुविधा नपाउने जस्ता समस्या निम्त्याएको छ।
• कानूनी जटिलता: जटिल र अस्पष्ट कानूनका कारण लगानीकर्ताहरू निरुत्साहित हुने र विकासका कामहरूमा ढिलासुस्ती हुने गरेको छ।
• पूर्वाधारको अभाव: सडक, विद्युत, सिँचाइ जस्ता आधारभूत पूर्वाधारको अभावले उत्पादन र उत्पादकत्वमा कमी आउने गरेको छ।
• शिक्षा र स्वास्थ्य क्षेत्रको कमजोर अवस्था: गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको अभावले मानव पूँजी विकासमा बाधा पुगेको छ।
• विप्रेषणमा आधारित अर्थतन्त्र: विप्रेषणले अर्थतन्त्रलाई केही हदसम्म धाने पनि यो दीर्घकालीन समाधान होइन। उत्पादनमूलक क्षेत्रको विकासमा जोड दिनुपर्ने आवश्यकता छ।
• सामाजिक असमानता: जातीय, लैंगिक र क्षेत्रीय असमानताले विकासका अवसरहरूमा असमानता ल्याएको छ।
• प्राकृतिक प्रकोप: भूकम्प, बाढी पहिरो जस्ता प्राकृतिक प्रकोपले विकासका उपलब्धिहरूलाई पछाडि धकेल्ने गरेका छन्।

यी सबै बाधाहरू अन्तरसम्बन्धित छन् र एउटै समाधानले सबै समस्याको समाधान गर्न सक्दैन। दीर्घकालीन विकासका लागि निम्न कुराहरूमा जोड दिनुपर्ने हुन्छ:

• राजनीतिक स्थिरता: राजनीतिक दलहरूबीच सहकार्य र सहमति कायम गरी नीतिगत निरन्तरता ल्याउनुपर्छ।
• भ्रष्टाचार नियन्त्रण: पारदर्शिता बढाई भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्ने प्रभावकारी संयन्त्र विकास गर्नुपर्छ।
• कानूनी सुधार: लगानीमैत्री वातावरण सिर्जना गर्न कानूनहरू सरल र स्पष्ट बनाउनुपर्छ।
• पूर्वाधार विकास: सडक, विद्युत, सिँचाइ जस्ता पूर्वाधारहरूको विकासमा जोड दिनुपर्छ।
• शिक्षा र स्वास्थ्य क्षेत्रमा लगानी बढाउनु पर्छ: गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको पहुँच सबै नागरिकलाई पुर्‍याउनुपर्छ।
• उत्पादनमूलक क्षेत्रको विकास: कृषि, उद्योग जस्ता उत्पादनमूलक क्षेत्रको विकासमा जोड दिनुपर्छ।
• सामाजिक समावेशीकरण: जातीय, लैंगिक र क्षेत्रीय असमानतालाई कम गर्न सामाजिक समावेशीकरणका कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ।
• प्राकृतिक प्रकोपको जोखिम न्यूनीकरण: भूकम्प, बाढी पहिरो जस्ता प्राकृतिक प्रकोपको जोखिम न्यूनीकरणका लागि पूर्वतयारी र प्रतिकार्यका योजनाहरू बनाउनुपर्छ।

नेपालको विकासका लागि सबै पक्षहरूको सहकार्य र समन्वय आवश्यक छ। सरकार, निजी क्षेत्र, नागरिक समाज र विकास साझेदारहरू सबैले आ-आफ्नो भूमिका निर्वाह गर्नुपर्ने हुन्छ।