कोविड-19 भन्दा खतरनाक: मंकीपक्स बाट कसरी बच्ने ? परिचय विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ)ले अफ्रिकाका केही भागमा मंकीपक्स फैलिएपछि सार्वजनिक स...
कोविड-19 भन्दा खतरनाक: मंकीपक्स बाट कसरी बच्ने ?
परिचय
विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ)ले अफ्रिकाका केही भागमा मंकीपक्स फैलिएपछि सार्वजनिक स्वास्थ्य आपतकालीन् घोषणा गरेको छ। संगठनले यसलाई अन्तर्राष्ट्रिय चिन्ताको विषयका रुपमा उल्लेख गरेको छ।पछिल्ला केही वर्षहरूमा, विश्वभरमा विभिन्न महामारीहरूले मानवतालाई निकै प्रभावित पारेका छन्। कोभिड-१९ ले विश्वलाई नै आफ्नो चपेटामा पारेर लाखौँ मानिसहरूको ज्यान लिएको थियो। तर अब, एक नयाँ खतरा, मंकीपक्स, देखा परेको छ। धेरै विज्ञहरूको विश्वास छ कि मंकीपक्स कोभिड-१९ भन्दा अझ खतरनाक हुन सक्छ।मंकीपक्स बिफर रोग संक्रमण गर्ने अर्थोपोभाइरस प्रजातिका भाइरसबाट जनावरमार्फत् मानिसमा सर्ने सरुवा रोग हो। यो रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कम भएका मानिसमा संक्रमण हुन्छ। यो रोग त्यति गम्भीर नभए पनि निको भएपछि छालामा दाग भने देखिन्छ। मंकीपक्सबाट १० जना संक्रमितमध्ये १ जनाको मृत्यु हुनसक्छ। यो लेखले मंकीपक्सका बारेमा विस्तृत जानकारी प्रदान गर्नेछ र यस रोगबाट बच्ने उपायहरूबारे प्रकाश पार्नेछ।
वर्तमान अवस्था:
मंकीपक्स सन् १९५८ मा बाँदरको खोरमा देखिएको थियो। यो भाइरस खासगरेर मध्य र पश्चिमी अफ्रिकाका सिमसार क्षेत्रमा दखिन्छ, त्यसपछि अन्य क्षेत्र वा मुलुकतिर फैलिन्छ। हाल विश्वका करिब ८९ देशमा फैलिएको छ भने यसबाट आजसम्म धेरि व्यक्ति संक्रमित भएका छन् भने आजसम्म ५ जनाभन्दा बढीको मृत्युसमेत भइसकेको छ। सन् १९७० मा अफ्रिकाका ९ महिनासम्मका बालबालिका, गर्भवतीमा यो रोग संक्रमित भएको थियो।
मंकीपक्स भनेको के हो?
मंकीपक्स एक दुर्लभ भाइरल रोग हो जुन सामान्यतया पश्चिमी र मध्य अफ्रिकाका उष्णकटिबंधीय जङ्गलमा पाइने साना स्तनधारी जनावरहरूमा पाइन्छ। यो रोग मानिसमा पनि सर्न सक्छ, तर यो धेरै सामान्य छैन। मंकीपक्स भाइरस चेचक भाइरससँग सम्बन्धित छ, तर यो सामान्यतया कम गम्भीर हुन्छ।
मंकीपक्स कसरी फैलिन्छ?
मंकीपक्स मुख्यतया संक्रमित जनावरसँग प्रत्यक्ष सम्पर्कमा आउँदा फैलिन्छ। यसबाहेक, संक्रमित व्यक्तिको छालाको सम्पर्कमा आउँदा, संक्रमित व्यक्तिले छाडेको हावाबाट वा संक्रमित वस्तुहरू छुँदा पनि यो रोग फैलिन सक्छ।
सर्ने तरीका:
मंकीपक्सभाइरस छालामा आएका घाउ खटिरा, श्वासप्रश्वास नली तथा झिल्लीबाट शरीरभित्र प्रवेश गर्छ। यसरी प्रवेश गरेको भाइरसद्धारा संक्रमित मानिस र बाँदर, लोखर्के, मुसा, न्याउरी मुसाजस्ता जंगली जनावरको श्वास–प्रश्वास नली, आँखा, थुक, सिंगान, र्याल तथा संक्रमितले प्रयोग गरेका सरसामानबाट सर्दछ। मंकीपक्स भाइरसद्धारा संक्रमित जनावर मानिसको सम्पर्कमा आएका व्यक्ति संक्रमित हुन सक्छन्।छाला–छाला, मुख–मुख, यौन सम्पर्कमा मुख–छालाजस्तो एकदमै शारीरिक सम्पर्कभएमा मानिसबाट मानिसमा पनि सर्न सक्छ।
मंकीपक्स संक्रमणको जोखिम:
शंकास्पद जनावरको सिधा सम्पर्क भएका मानिसलाई संक्रमणको जोखिम हुन्छ। नेपालमा एकजनामा संक्रमण पुष्टि भएकोले महामारी हुने जोखिम मान्नुपर्छ। मुसालगायत अन्य जनावरको वासस्थानको रुपमा रहने स्वास्थ्यजन्य फोहरलाई प्रभावकारी किसिमले विसर्जन नगरिएमा यस्ता प्राणीद्धारा संक्रमण हुने जोखिम बढी हुन्छ। शंकास्पद संक्रमित मानिस तथा मुसा, विराला, कुकुर, गाई, भैंसीजस्ता घरपालुवा जनावरसंग सम्पर्क÷संसर्ग गरेमा संक्रमणको जोखिम हुन्छ। मध्य तथा पश्चिमी अफ्रिकी क्षेत्रभित्र वा बाहिर भ्रमण गर्ने मानिस, स्वास्थ्यकर्मीर समलिंगीहरु जोखिममा पर्दछन्।
मंकीपक्सका लक्षणहरू
तलका चिन्ह र लक्षण देखिएमा मंकीपक्स संक्रमण भएको शंका गर्न सकिन्छ:
- ज्वरो
- टाउको दुख्ने
- लिम्फ नोड्स सुन्निनु
- थकाइ
- शरीर दुख्नु
- छालामा फोका वा दागहरू जुन अनुहार, हात, खुट्टा र जननांग क्षेत्रमा सुरु हुन्छन् र पछि शरीरका अन्य भागहरूमा फैलिन्छन्।
- शरीर सुन्निनु।
- मांसपेशी र कम्मर दुख्नु।
- पहिले हात र अनुहारमा ठेउलाजस्ता पीप भरिएका फोका आउनु र हात तथा गोडामा फैलिनु।
- सुरुका केही दिन चिलाउनु।
- दुईदेखि तीन हप्तासम्ममा प्रभावित भागमा दाग देखिनु।
मंकीपक्सबाट बच्न केही महत्त्वपूर्ण उपायहरू यस प्रकार छन्:
- सुरक्षित दूरी कायम गर्नुहोस्: संक्रमित व्यक्तिबाट सुरक्षित दूरी कायम गर्नुहोस्।
- बारम्बार हात धुनुहोस्: साबुन र पानीले बारम्बार हात धुनुहोस्।
- संक्रमित व्यक्तिले प्रयोग गरेका वस्तुहरूलाई सफा गर्नुहोस् र कीटाणुरहित गर्नुहोस्।
- संक्रमित जनावरहरूबाट टाढा रहनुहोस्: विशेष गरी पश्चिमी र मध्य अफ्रिकाका उष्णकटिबंधीय जङ्गलमा यात्रा गर्दा।
- स्वास्थ्य अधिकारीहरूले जारी गरेका निर्देशनहरूको पालना गर्नुहोस्: यदि तपाईं त्यस्तो क्षेत्रमा यात्रा गर्दै हुनुहुन्छ जहाँ मंकीपक्सको प्रकोप छ भने, स्वास्थ्य अधिकारीहरूले जारी गरेका निर्देशनहरूको पालना गर्नुहोस्।
- खोप: केही अवस्थामा, खोपले मंकीपक्सबाट बचाउन सक्छ, तर यो व्यापक रूपमा उपलब्ध छैन।
धेरै विज्ञहरूको विश्वास छ कि मंकीपक्स कोभिड-१९ भन्दा अझ खतरनाक हुन सक्छ। यसका केही कारणहरू यस प्रकार छन्:
- संक्रमणको दर: मंकीपक्स कोभिड-१९ भन्दा बढी सङ्क्रामक हुन सक्छ, विशेष गरी छालाको सम्पर्कमा आउँदा।
- लक्षणहरू: मंकीपक्सका लक्षणहरू अझ स्पष्ट हुन्छन्, जसले गर्दा मानिसहरूलाई थाहा हुन्छ कि उनीहरू संक्रमित छन् र अरूलाई सार्नबाट बच्न सक्छन्।
- उपचार: मंकीपक्सको लागि अझैसम्म कुनै विशिष्ट उपचार छैन, जबकि कोभिड-१९ को लागि धेरै उपचारहरू उपलब्ध छन्।
- लामो अवधि: मंकीपक्सका लक्षणहरू लामो समयसम्म रहन सक्छन्, जसले गर्दा बिरामीलाई बढी पीडा हुन्छ।
विश्वभरका देशहरू मंकीपक्स महामारीसँग जुध्न विभिन्न उपायहरू गरिरहेका छन्। यसमा समावेश छन्:
- खोप विकास: धेरै देशहरू मंकीपक्सविरुद्ध खोप विकास गर्न काम गरिरहेका छन्।
- जागरूकता अभियान: मानिसहरूलाई मंकीपक्सका बारेमा सचेत बनाउन विभिन्न अभियानहरू चलाइँदै छन्।
- निगरानी: मंकीपक्सका केसहरूको निगरानी गर्न प्रभावकारी प्रणाली विकास गरिएको छ।
- अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग: विभिन्न देशहरू मंकीपक्स महामारीसँग लड्न एकसाथ काम गरिरहेका छन्।
रोकथामका उपाय:मंकीपक्स रोकथाम गर्न निम्न उपाय प्रभावकारी हुन्छन्
- संक्रमितलाई २१ दिनसम्म अलग्गै राख्ने।
- संक्रमित जन्तुको सम्पर्कमा नजाने, त्यस्ता जन्तुले चिथोर्न र टोकाइबाट बच्ने।
- संक्रमित व्यक्तिका सरसामान प्रयोग नगर्ने।
- संक्रमित व्यक्तिका सरसामान प्रयोग नगर्ने।
- कुनै वस्तु छुनासाथ सावुनपानीले कम्तीमा २० सेकेण्डसम्म मिचिमिचि हात धुने।
- संक्रमित मानिस वा जनावरको हेरचाह गर्दा व्यक्तिगत सुरक्षा सामग्री लगाउने।
- शिशुलाई बि.सि.जी. खोप लगाउन नछुटाउने। (मंकीपक्स रोकथामका लागि ८५ प्रतिशत प्रभावकारी)
- मंकीपक्स भ्याक्सिन निर्माणको क्रममा भएकोले उपलब्ध हुनासाथ लगाउने।
- बाँदर, लोखर्के, मुसा आदि संगली जनावरको सम्पर्कबाट टाढा रहने।
- छाला–छाला, मुख–छाला, मुख–मुख तथा समलिंगीसंग यौनसम्पर्क नगर्ने।
मुसालगायत अन्य जनावरको वासस्थानको रुपमा रहने स्वास्थ्यजन्य फोहरलाई प्रभावकारी किसिमले विसर्जन गरिएमा यस्ता प्राणीद्धारा संक्रमण हुने जोखिम न्यून हुन्छ। शंकास्पद संक्रमित मानिस तथा मुसा, विराला, कुकुर, गाई, भैंसीजस्ता घरपालुवा जनावरलाई सम्पर्कमा आउन नदिएमा पनि संक्रमणको जोखिम न्यूनिकरण गर्न सकिन्छ।
उपचार: भाइरसबाट सर्ने हुनाले मंकीपक्सको खास उपचार छैन। चिन्ह र लक्षण अनुसार संक्रमितलाई व्यवस्थापन गरिन्छ। संक्रमणको गाम्भिर्यताका आधारमा मात्र भाइरसप्रतिरोधी औषधि दिइन्छ।
स्वास्थ्य प्रवर्द्धन:
१. बाहिरबाट नेपाल आउनेलाई मंकीपक्स परीक्षण गर्नुपर्छ। रोग फैलिएको मध्य र पश्चिमी अफ्रिका (नैरोबी) मा वा त्यहाँबाट भ्रमण गर्ने व्यक्तिहरुले यसको परीक्षण गराउनुपर्छ।
२. मुसा, बिराला, कुकुरजस्ता घरपालुवा जन्तुलाई हेरचाह गर्दा, खेलाउँनासाथ सावुनपानीले कम्तीमा २० सेकेण्डसम्म मिचिमिचि हात धुनुपर्छ।
३. अज्ञात कारणबाट मृत्यु भएका जनावरलाई छुनु हुदैन।
४. कुनै पनि विरामी जन्तु भेटिएमा यथाशिघ्र पशुस्वास्थ्य संस्थामा खबर गरिहाल्नुपर्छ।
५. काँचो मासु, राम्ररी नपकाएको र सेकुवाजस्तो राम्ररी नपाकेको मासु खानुहुँदैन।
६. बिफरविरुद्धको खोप मंकीपक्समा ८५ प्रतिशत प्रभावकारी भएकोले जन्मनासाथ शिशुलाई सकेसम्म चाँडो बिसीजी खोप लगाउनुपर्छ। साथै मंकीपक्स खोप अभियानबारे सरकारसंग बहस÷पैरबी चलाउनुपर्छ।
७. मंकीपक्स संक्रमणको शंका लाग्नासाथ वा टाउको दुख्ने, ज्वरो आउने, शरीर दुख्ने, चिलाएको केही दिनमै हातमा पीप भरिएका विफरजस्ता बिमिरा आएर गोडातिर फैलिएमा तुरुन्तै नजिकको स्वास्थ्य संस्थामा परीक्षण गराइहाल्नु पर्छ।
८.मंकीपक्सबारे समुदायस्तरसम्म चेतना अभिबद्धि गरिनुपर्छ। कुनै वस्तु छुनासाथ र खाना खानु अघि सावुनपानीले कम्तीमा २० सेकेण्डसम्म मिचिमिचि हात धुने र शंकास्पद विरामीसंग सम्पर्क गर्दा डबल मास्क लगाउने बानी गर्नुपर्छ।
९. शिक्षालय, स्वास्थ्य संस्था, पशु स्वास्थ्य संस्था, स्थानीय सरकारका अन्य निकायसंगको समन्वय र सहकार्य गरी मंकीपक्स भाइरस संक्रमण हुनबाट बचाउनु पर्छ।
१०. स्वास्थ्य सन्देशमार्फत जनचेतना अभिबद्धि तथा मङ्किपक्स भाइरस रोकथाम अभियानमा महिला स्वास्थ्य स्वयम् सेविकालगायत समुदायस्तरका प्रतिनिधिलाई परिचालन गनुपर्छ रखोपकार्यमा सघाउनु पर्छ।
११. शंकास्पद संक्रमितको मङ्किपक्स निदान गर्न छाला नमुना एवम् रष्त कल्चर परीक्षण गराउनु पर्छ।
१२. स्वस्थकर जीवनशैली अपनाउन र घरमै तयार गरिएको ताजा र पोषिलो खानेकुरा, व्यक्तिगत एवम् वातावरणीय सरसफाई गर्ने बानी बसाल्नु पर्छ।
१३. हवाइ यात्राबाट आउने सवैलाई हवाइमैदान र अन्यलाई सीमामै मंकीपक्सको परीक्षण गर्नुपर्छ र शंकास्पद संक्रमितलाई क्वारेन्टाइनमा राख्ने व्यवस्था गर्नुपर्छ।
१४. संक्रमितलाई तुरुन्तै अस्पतालमा उपचार व्यवस्थापन गरिनु पर्छ। र बिमिराका खाटा नबसेसम्म घरपरिवारमा पठाउनु हुँदैन।
मंकीपक्स एक गम्भीर स्वास्थ्य खतरा हो र यसबाट बच्न तत्काल कदम चाल्न आवश्यक छ। हामी सबै मिलेर काम गर्नुपर्छ र स्वास्थ्य अधिकारीहरूले जारी गरेका निर्देशनहरूको पालना गर्नुपर्छ। व्यक्तिगत स्वच्छतामा ध्यान दिनु, सामाजिक दूरी कायम राख्नु र संक्रमित व्यक्तिबाट टाढा रहनु धेरै महत्त्वपूर्ण छ। थप जानकारीको लागि, तपाईं आफ्नो स्थानीय स्वास्थ्य विभाग वा विश्व स्वास्थ्य संगठनको वेबसाइटमा जान सक्नुहुन्छ।
नोट: यो लेख केवल जानकारीको लागि हो र यसलाई कुनै पनि चिकित्सा सल्लाहको रूपमा लिनु हुँदैन। कुनै पनि स्वास्थ्य समस्याको लागि सधैँ कुनै डाक्टरसँग परामर्श लिनुहोस्।
यो लेख विस्तृत लेख हो जसले मंकीपक्सका बारेमा सबै महत्त्वपूर्ण जानकारी प्रदान गर्दछ। यो लेख ती मानिसहरूका लागि उपयोगी हुनेछ जसले मंकीपक्सका बारेमा बढी जान्न चाहन्छन् र यस रोगबाट कसरी बच्न सकिन्छ भन्ने जान्न चाहन्छन्।
मलाई आशा छ कि यो लेख तपाईंका लागि उपयोगी हुनेछ।
के तपाईं यो लेखका बारेमा अरु कुनै जानकारी चाहनुहुन्छ ?
No comments
तपाई लाई लाग्छ कि यो वेबसाइट मा केही सच्याउनु पर्ने छ भने कमेन्ट गर्नु होला । तपाईको सल्लाह, सुझाव अतिनै आवश्यकता छ । तपाईले गर्नुहुने कमेन्ट लाई मान्यता दिँदै संसारको सामु पुर्याउने कोशिश गरिने छ । तपाईको कमेन्ट साधारण, सभ्य भाषा मा लेख्नु हुन विनम्र अनुरोध गरिएको छ । यो वेबसाइट लाई फल्हो पनि गर्नु होला । फल्हाे गर्नु भयो भने कुनै पनि नयाँ पोस्ट पोस्टिङ हुने बितिकै तपाईको सामु सही समय मा पुग्ने छ । धन्यवाद !