नेपालका कम्पनीहरूमा कामदारको अधिकारको उल्लङ्घन: शोषणको शृङ्खला

नेपालमा पछिल्लो दशकमा निर्माण र ठूला परियोजनाहरूको बृद्धिसँगै कामदारहरूको माग बढेको छ। तर, कामदारहरूका अधिकार र सुविधाहरूमा भइरहेको कटौतीले ...

नेपालमा पछिल्लो दशकमा निर्माण र ठूला परियोजनाहरूको बृद्धिसँगै कामदारहरूको माग बढेको छ। तर, कामदारहरूका अधिकार र सुविधाहरूमा भइरहेको कटौतीले यो क्षेत्रको कालो पक्षलाई उजागर गरेको छ। धेरै कम्पनीहरूले बाहिरबाट हेर्दा तोकिएको तलब भत्ता दिइएको जस्तो देखाए पनि भित्रभित्रै कामदारहरू अनेक प्रकारका शोषणको शिकार बनिरहेका छन्। यसले न केवल कामदारहरूको स्वास्थ्य र सुरक्षामा असर पुर्‍याउँछ, तर उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा पनि गम्भीर प्रभाव पार्छ।

कटौती गरिएका सुविधाहरूको वास्तविकता

कामदारहरूले कानूनी रूपमा पाउनुपर्ने सुविधाहरूमा स्पष्ट कटौती भएको देखिन्छ। उदाहरणका लागि, कम्पनीहरूले कामदारलाई खाना र बसोबासको सुविधा दिएको दाबी गर्छन्, तर वास्तविकतामा कामदारहरूलाई फोहोर र अस्वस्थ वातावरणमा बस्न बाध्य बनाइएको छ। सरसफाईका सामग्रीहरूको अभावले गर्दा रोगव्याधि फैलने सम्भावना बढी हुन्छ। कामदारहरूले काम गर्ने क्रममा दुर्घटनामा परेमा तुरुन्तै उपचारको सुविधा समेत नपाउने अवस्था छ।

खाजा र खानाको स्तरको समस्या

कामदारहरूलाई दिइने खानाको स्तर पनि अत्यन्तै खराब हुन्छ। प्रायः बासी भात र घाममा बसेर बिग्रिएको तरकारी खाजा वा खाना स्वरूप दिइन्छ। निर्माण क्षेत्रमा कार्यरत दीपक परियारले भने, “हामीले कति समयको खाना पाउँदै आएका छौँ भन्नु पर्दा, भोकभोकै काम गर्नुपरेको अवस्था नै हो। दिनभर काम गरेर पनि खानाको नाममा सधैँ उस्तै खराब खाना पाउँछौँ।”

काम गर्ने ठाउँसम्म पुग्ने कठिनाइ

अर्को उदाहरणमा, काम गर्ने ठाउँसम्म कामदारहरूलाई क्याम्पबाट २ घण्टासम्म पैदल हिँड्न बाध्य गरिन्छ। कम्पनीले यातायातको सुविधा दिने वाचा गरे पनि, त्यो प्रायः कागजी प्रतिबद्धतामा मात्र सीमित रहन्छ। पहाडी क्षेत्रका कामदारहरूका लागि यो समस्या अझ गम्भीर छ। एकजना अनुभवी कामदार शिव बस्नेतले भने, “क्याम्पबाट हिँडेर काम गर्ने ठाउँमा पुग्नुपर्छ। काम सकेर फर्किंदा हामी सकिनसकी हिँड्नुपर्ने हुन्छ, तर गाडीको कुनै सुविधा दिइँदैन।”

सुरक्षामा लापरबाही

कामदारहरूको सुरक्षा उपकरणको व्यवस्थापनमा व्यापक लापरबाही देखिएको छ। हेल्मेट, सुरक्षा जुत्ता, ग्लोभ्स जस्ता आधारभूत सुरक्षा सामग्री कम्पनीले प्रदान नगर्दा कामदारहरू जोखिममा पर्छन्। “हामीलाई दिएको सुरक्षा उपकरण हरेकपटक कम गुणस्तरको हुन्छ। एउटा सस्तो हेल्मेट दिएर हामीलाई सुरक्षित भन्न खोज्छन्, तर काम गर्दा हुने खतरालाई वेवास्ता गरिन्छ,” सुजन तामाङले भने।

समयमा तलब नपाउनु र आर्थिक दबाब

समयमा तलब र भत्ता नपाउनु कामदारहरूको अर्को प्रमुख समस्या हो। कामदारहरूले महिनौँ काम गरेर पनि तलब पाउने आशामा बस्नुपर्ने हुन्छ। यसले गर्दा उनीहरूको घरपरिवारलाई आर्थिक कठिनाइ झेल्नुपर्ने स्थिति आउँछ। एकजना कामदार सुदर्शन कार्कीले दुःखी हुँदै भने, “हामी तलबको आशामा महिनौँ पर्खनुपर्छ। घरमा बच्चाहरूले स्कुलको शुल्क र परिवारलाई दैनिकी चलाउनै गाह्रो हुन्छ। कम्पनीले हाम्रो पैसा रोक्छ, अनि बहाना मात्र बनाउँछ।”

विभेदकारी खानाको व्यवस्था

कामदार र उच्च अधिकारीहरूबीच स्पष्ट विभेद देखिन्छ। एकै भान्सामा पकाइने खाना पनि कामदारहरूको लागि तल्लो स्तरको र उच्च अधिकारीहरूको लागि विशेष स्वादिष्ट र पौष्टिक बनाइन्छ। यस्तो व्यवहारले कामदारहरूको आत्मसम्मानमा गम्भीर चोट पुर्‍याउँछ।

निष्कर्ष

नेपालको निर्माण क्षेत्रको विकास र समृद्धिका लागि कामदारहरूको योगदान अविस्मरणीय छ। तर, कामदारहरूको मानव अधिकारको हनन र सुविधामा गरिएको कटौतीले उनीहरूको अवस्था संकटपूर्ण बनाएको छ। कामदारहरूको शोषण र अन्यायलाई अन्त्य गर्न, नीतिगत सुधार र कार्यान्वयनमा ठोस कदम चाल्न जरूरी छ। कम्पनीहरूले कामदारहरूको स्वास्थ्य, सुरक्षाको पूर्ण ग्यारेन्टी गर्न र मानव अधिकारको सम्मान गर्न आवश्यक सबै उपायहरू अपनाउनुपर्छ। कामदारहरूको हितलाई प्रथमतामा राखेर, उनीहरूको योगदानको सम्मान गर्न र न्यायपूर्ण वातावरण निर्माण गर्न, समाज र सरकारले मिलेर काम गर्नुपर्छ।